Zdjęcie lotnicze przedstawia most w Arnhem

17. września 1944 roku rozpoczęła się największa w dziejach ludzkości operacja powietrzno-desantowa, w której brały udział 4 dywizje powietrznodesantowe: amerykańskie 82. i 101.; brytyjska 1.; a także polska 1. Samodzielna Brygada Spadochronowa (dalej 1. SBS), której losy przybliżę w tym artykule.

Historia 1. SBS sięga początków formowania oddziałów na zachodzie. Po upadku Francji z żołnierzy 2. Brygady Strzelców, a także ochotników z kanadyjskiej polonii, sformowano 4. Brygadę Kadrową Strzelców, pod komendą pułk. Stanisława Sosabowskiego. W 1941 roku Brygada przeszła szkolenie spadochronowe w ośrodku w Ringway, a następnie 9. października 1941 roku przemianowano ją na 1. SBS. Według pierwotnego założenia brygada miała zostać zrzucona, by walczyć na terenie Polski. Niestety po konferencji w Teheranie zrezygnowano z lądowania sojuszników na Bałkanach, a tym samym zniknęła nadzieja na wyzwolenie Polski przez aliantów. Brytyjczycy zaczęli coraz bardziej naciskać na anulowanie krajowego - polskiego przeznaczenia brygady i wykorzystać ją bojowo na innym odcinku frontu. Po długich negocjacjach, 6. czerwca 1944 roku 1. SBS została podporządkowana brytyjskiemu dowództwu w składzie 1. Korpusu Powietrznego. Stanisława Sosabowskiego awansowano do stopnia generała. 1. sierpnia wybuchło Powstanie Warszawskie. Na wieść o tym gen. Sosabowski nalegał, aby brygadę zrzucono do pomocy powstańcom. Pomimo wielu próśb alianci nie zezwolili na ten krok. Zamiast tego włączyli 1. SBS w skład jednostek biorących udział w operacji o kryptonimie Market, oraz następującej po niej - Garden.

Zniszczony szybowiec Horsa po ostrzale lądowiska

Celem operacji Market było zabezpieczenie przepraw mostowych i ustanowienie przyczółków na kanale Wilheminy, rzekach Waal oraz Ren. Następnie po tak zabezpieczonej drodze, mieli przeprawić się żołnierze brytyjskiego XXX Korpusu (Operacja Garden). Sukces tego przedsięwzięcia pozwoliłby zaatakować tereny III Rzeszy i przyśpieszyć zakończenie wojny.

Żołnierze 1. SBS wraz z brytyjską 1. Dywizją Powietrznodesantową (dalej 1. DP) miała zostać zrzucona w okolicach miejscowości Arnhem, na północnym brzegu Renu. Ich celem było zabezpieczenie ostatniej przeprawy – mostu na Renie. Z powodu braku dostępnych samolotów transportowych i szybowców 17. września wylądowała jedynie niecała 1. DP. Niemcy stawili cięższy opór niż się tego spodziewano i spadochroniarze utknęli w długich i trudnych walkach ulicznych. Na krótkich dystansach krwawe żniwo zbierały pistolety maszynowe oraz granaty. Tego dnia udało się zabezpieczyć tylko północny kraniec mostu w Arnhem. 18. września do walczących w mieście Brytyjczyków dołączyli żołnierze II rzutu. Wśród nich była część dywizjonu przeciwpancernego 1. SBS w sile siedmiu armat przeciwpancernych. Trzeciego dnia operacji – 19. września w III rzucie szybowcowym, wylądowała reszta dywizjonu przeciwpancernego i natychmiast zostali ostrzelani przez nieprzyjaciela. Okazało się bowiem, że lądowisko było atakowane przez niemiecką piechotę. Powstały chaos spotęgował ostrzał moździerzowy. Wybuchające w strefie zrzutu granaty zniszczyły dużą część wyposażenia i amunicji. Z ośmiu dział przeciwpancernych udało się uratować zaledwie trzy. Zarówno Polacy jak i Brytyjczycy ponieśli ciężkie straty. Tego samego dnia na południowym brzegu Renu miał odbyć się zrzutspadochronowy głównych sił 1. SBS, ale z powodu mgły został odwołany.

Most w Arnhem po stoczonej bitwie

Tymczasem sytuacja w mieście stawała się krytyczna. Bez wsparcia i zaopatrzenia, oddziałom brytyjskim utrzymującym przyczółek na północ od mostu zaczęło brakować amunicji, medykamentów, a nawet racji żywnościowych. Niemcy zaciekle atakowali, na polu bitwy coraz częściej pojawiały się niemieckie czołgi średnie, a nawet ciężkie. Wobec braku broni przeciwpancernej Brytyjczycy wycofali się z Arnhem na zachód - do miejscowości Oosterbeek, pozostawiając rannych, którzy nie mogli się samodzielnie poruszać.

Główne siły 1. SBS zostały przerzucone do Holandii dopiero 21. września. Zrzutu dokonano na południowym brzegu Renu, w miejscowości Driel. Do 25. września Polacy osłaniali odwrót pozostałych przy życiu spadochroniarzy brytyjskiej 1. DP.

Operacja Market-Garden zakończyła się totalnym fiaskiem aliantów, za które niesłusznie obwiniono Polaków i gen. Sosabowskiego. Wiele jednostek poniosło ciężkie straty, a brytyjska 1. DP praktycznie przestała istnieć. 1. SBS straciła 342. żołnierzy, w tym 93. zabitych. Udało się zdobyć wszystkie przeprawy poza Arnhem, bez którego, XXX Korpus nie mógł przedrzeć się za Ren. Pozostała jedynie wyrwa we froncie – droga prowadząca do nikąd, przypominająca palec wskazujący na terytorium III Rzeszy...

Polski Zespół War Thunder

Autor: Dawid Muszyński, Lider Polskiego Działu Historycznego War Thunder

Student Politechniki Gdańskiej, w wolnym czasie zajmuje się montażem filmów. Jest reżyserem i pomysłodawcą serialu "Dywizjon 303", a także moderatorem na forum War Thunder.