Jan Matejko, „Konstytucja 3 maja 1791 roku”

To jakże ważne święto państwowe w kalendarzu uroczystości narodowych obchodzone jest nie od dziś. 3 maja 1791 patrioci polscy w obawie przed sąsiadami, którzy ostrzyli swoje szpony na Rzeczpospolitą Obojga Narodów uchwalili tzw. Ustawę Rządową 3 maja, regulującą niemal wszystkie aspekty prawne w Polsce, zmieniając ustrój, ograniczając demokrację szlachecką. Dział Historyczny WT postanowił uczcić uchwalenie tego najważniejszego w polskim prawie dokumentu na swój własny sposób.

Pierwsza strona Ustawy Rządowej

Powiedzmy sobie szczerze. W okresie panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego Rzeczpospolita chyliła się ku upadkowi w zastraszającym tempie. Podczas panowania Sasów większość sejmów była zrywana przez przekupionych przez sąsiadów szlachciców, wykorzystujących liberum veto, co podkopało zaufanie do sejmu. Demokracja szlachecka doprowadziła do zatrzymania jakichkolwiek zmian tak samo prawnych, jak gospodarczych i militarnych. Polska sama nie była w stanie się bronić i od tamtych czasów była „karczmą zajezdnią” armii, które przewijały się przez środkową Europę. Coś trzeba było zrobić.

Niestety nasz król nie bardzo miał pomysł, jak rozwiązać te sprawy. W końcu, bądź co bądź został wybrany przy pomocy Katarzyny II, dzięki czemu Rosjanie mieli u naszego ostatniego króla spore względy. Ale jak nie my, to kto, prawda? Tym bardziej czas naglił po tym, jak konfederacja barska zrzeszająca patriotycznie nastawioną szlachtę doprowadziła do powstania, w którym interweniowało wojsko rosyjskie. Bezpośrednią przyczyną stłumienia powstania był I rozbiór Polski. Trzeba było działać.
 

Strona tytułowa Sejmu Wielkiego

Za zgodą carycy w roku 1788, kiedy to Rosjanie i Austriacy zajmowali się Turcją, która postanowiła im poszarpać trochę południowe granice, oraz Szwedami, którzy podjechali od północy, rozpoczęto obrady, jakich jeszcze Rzeczpospolita nie widziała. Sejm Wielki (lub Czteroletni) miał być w zamyśle Katarzyny ostatnim etapem wprowadzającym ścisły sojusz Rosji z Polską (która i tak była już protektoratem, co może sugerować, czym miał być ten „sojusz”). Jednakże kochanka Stanisława Poniatowskiego z lekka się przeliczyła. Pierwszym krokiem wbrew carycy było uchwalenie limitu wojska na 100 tys. żołnierzy. Niby niewiele, ale jednak. Kolejnym, mocniejszym pstryczkiem w nos było podpisanie sojuszu z Prusami. To nas uniezależniło od polityki państwa satelickiego. W końcu Hugo Kołłątaj, Ignacy Potocki i Stanisław Małachowski wspólnie zredagowali Ustawę Rządową, którą uroczyście przyjęto 3 maja 1791. Była to pierwsza w Europie i druga na świecie konstytucja.

Niestety. Mimo ustaleń tak konstytucyjnych jak i Sejmu Wielkiego, ekipa magnatów (w dzisiejszych realiach raczej znanych jako prorosyrscy separatyści) zawiązała konfederację targowicką. Zwrócili się o pomoc do Katarzyny II, a na pomoc nie musieli długo czekać. Caryca wjechała z wojskiem, król przeszedł do targowicy, Wojna w Obronie Konstytucji zakończyła się klęską, a Polska przypłaciła to II rozbiorem. Tego samego roku sejm w Grodnie anulował wszystkie postanowienia Sejmu Wielkiego i Konstytucji. I znów cały plan poszedł na dno.

Marszałek Sejmu Wielkiego i współtwórca Konstytucji Stanisław Małachowski	Uchwalenie Konstytucji, obraz Kazimierza Wojniakowskiego

Mimo późniejszych lat rozbiorów, krótkiego okresu międzywojennego i później znów czasów dwóch okupacji data uchwalenia Konstytucji była zawsze bardzo ważna w kalendarzu każdego Polaka. W okresie drugowojennym i powojennym, kiedy to zakazano obchodzenia święta, Polacy nie zapomnieli o swojej świadomości patriotycznej, a data 3 maja zawsze była pretekstem do wyrażenia swojego sprzeciwu władzom niemieckim i radzieckim. Mimo, że konstytucja nie uratowała Rzeczypospolitej Obojga Narodów, dla nas jest wyraźnym sygnałem, że nawet w krytycznej sytuacji nie należy się poddawać, gdyż zawsze znajdą się patrioci, którzy dobro ojczyzny przedkładają nad prywatę.

Takiej postawy nie tylko od święta, ale i na co dzień sobie i wam dzisiaj życzę.

Autor: Piotr Korzeniowski, Polski Dział Historyczny War Thunder

Student Technologii Chemicznej na Politechnice Poznańskiej. W wolnym czasie czynnie uczestniczy w życiu uczelni, z zamiłowania dziennikarz, militarysta i pasjonat historii XX wieku. Na jego historyczne upodobania miały wpływ książki, głównie dotyczące uzbrojenia oraz maszyn Państw Osi. W wolnych chwilach pisze własną książkę, recenzje znanych i nieznanych lektur, jest operatorem i reporterem mediów studenckich.