'M5A1 Stuart VI, 24 Pułk Ułanów, 'Hetman Żółkiewski', 10 Brygada Kawalerii Pancernej, 1 Dywizji Pancernej
malowanie zrobione przez RazNaRok | Pobierz  Tutaj

Początków 1 Polskiej Dywizji Pancernej na Zachodzie należy doszukiwać się jeszcze w przedwojennej II Rzeczpospolitej. W roku 1937 10 Brygada Kawalerii rozpoczęła proces transformujący ją w brygadę zmotoryzowaną. Początkowo wielu oficerów Wojska Polskiego było negatywnie nastawionych do tego typu pomysłu, uważając czołgi za „mobilne bunkry”, zbyt zależne od utrzymania linii zaopatrzeniowych czy od warunków terenowych. Do tego Polska bardzo odczuła skutki światowego kryzysu finansowego lat 30. XX wieku, co utrudniło możliwość zakupu nowoczesnych pojazdów pancernych. Pomimo tego proces zmian postępował dalej. W roku 1938 nowa jednostka, znana jako „Czarna Brygada” (ze względu na kolor długich płaszczy), przydzielona została do Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Śląsk”, stacjonującej na południu kraju. Dowództwo nad Brygadą objął pułkownik Stanisław Maczek. Tuż przed wybuchem II Wojny Światowej na sprzęt Brygady składały się m.in. czołgi Vickers Typ E, tankietki TKS oraz holowane działa przeciwpancerne Bofors kal. 37 mm.

Gen. Stanisław Maczek

Inwazja Niemiec na Polskę, 1 września 1939, zaskoczyła wielu żołnierzy. Pomimo tego Brygada szybko znalazła się w ogniu walk. 2 września udało jej się powstrzymać natarcie niemieckiego XXII Korpusu w okolicach Chabówki – według różnych źródeł żołnierzom Brygady udało się zniszczyć do 50 niemieckich czołgów. Do 17 września jednostka prowadziła w dużej mierze boje opóźniające, osłaniając odwrót wojsk polskich na Wschód. Po inwazji ZSRR 17 września Brygada otrzymała rozkaz odwrotu na Węgry. Maczek wraz z 1500 żołnierzami przekroczył granicę – Brygadę internowano.

Jednakże na tym szlak bojowy brygady nie miał się zakończyć. Maczkowi wraz z żołnierzami udało się przedostać do Rumunii, a następnie do Francji, gdzie w Angers zainstalował się Polski Rząd na Uchodźstwie. Jednostka wkrótce znalazła się w obozie w Coëtquidan – Francuzi jednak bardzo powoli i niechętnie zaopatrywali ją w nowy sprzęt czy uzbrojenie. Sytuację tę zmienił niemiecki atak na kraje Beneluksu i samą Francję w maju 1940 roku. Wtedy to jednostka szybko otrzymała nowy sprzęt, po czym wysłana została na front w Szampanii. Tam wzięła ona udział w zaciekłych walkach w okolicach miasta Sant Bond, po czym brała udział w udanym kontrataku na Montbard. Jednakże, braki w dostawach paliwa i amunicji sprawiły, iż wkrótce pojazdy Brygady stały się bezużyteczne. 18 maja Maczek rozformował jednostkę i nakazał żołnierzom marsz na południe. Wielu z nich udało się tego dokonać i wkrótce znaleźli się oni na statkach płynących do Wielkiej Brytanii.

Na samych Wyspach Brytyjskich polskie jednostki szybko sformowano w 1 Korpus Polski, który następnie wysłano do Szkocji celem obrony wybrzeża przed spodziewaną niemiecką inwazją. W ramach korpusu zreorganizowano również 10 Brygadę, z Maczkiem jako dowódcą. Po zakończeniu Bitwy o Anglię Polacy rozpoczęli również naciski na pozwolenie na sformowanie pełnej polskiej Dywizji Pancernej. Ta powołana została do życia 25 lutego 1942 roku rozkazem Naczelnego Wodza generała Władysława Sikorskiego. Składała się ona m.in. z 16 Brygady Pancernej, 10 Brygady Kawalerii Zmotoryzowanej, pułku rozpoznawczego i własnych jednostek saperskich, baterii artyleryjskich oraz jednostek logistycznych. Dowództwo nad 1 Dywizją Pancerną przekazano generałowi Maczkowi. Początkowo, w celach szkoleniowych, jednostkę wyposażono w brytyjskie czołgi Valentine i Covenanter.

Przed lądowaniem w Normandii Dywizja przydzielona została do 1 Armii Kanadyjskiej, wchodzącej w skład 21 Grupy Armii marszałka polowego Bernarda Montgomery'ego. Do tego Dywizja otrzymała nowy sprzęt – czołgi lekkie M5A1 Stuart oraz czołgi średnie Cromwell, M4A4 Sherman i Sherman „Firefly”. Jednostka nie wzięła udziału w samym ataku na plaże Normandii, jednak została przetransportowana do Francji na przełomie lipca i sierpnia.

Czołgi 1 Dywizji Pancernej z oznaczeneim PL, Normandia, 1944.

Dywizja weszła do walki ramię w ramię z Kanadyjczykami z 2 Korpusu 8 sierpnia, w ramach Operacji „Totalize”, mającej na celu zamknięcie okrążenia niemieckiej 7 Armii w okolicach Falaise. Celu jednak nie udało się osiągnąć. Alianci zaatakowali ponownie 14 sierpnia w ramach Operacji „Tractable”. Tym razem, po czterech dniach ciężkich walk na linii rzeki Dives, Maczek dostrzegł przerwę w niemieckiej obronie. Chcąc wykorzystać okazję, szybko pchnął on Dywizję w powstałą lukę, dzieląc ją na dwie grupy. Pierwsza grupa zajęła pozycje obronne w okolicach ważnego strategicznie skrzyżowania w okolicach miasta Chambois, podczas gdy druga grupa zajęła pozycje obronne na wzgórzach Mont Ormel, nazwanych „Maczuga”. Niemcy szybko rozpoczęli kontratak, chcąc wyswobodzić się z okrążenia. W krytycznym momencie Polacy atakowani byli z trzech stron, nie tylko przez 7 Armię, ale również przez 2 Korpus Pancerny SS. Pomimo tego, wytrwali oni na stanowiskach, walcząc przez dzień i noc. W końcu 21 sierpnia przybyło wsparcie w postaci 4 Kanadyjskiej Dywizji Pancernej. Bitwa pod Falaise zakończyła się zwycięstwem Aliantów.

Po uzupełnieniu strat i zaopatrzenia polska dywizja wyruszyła w dalszą drogę na wschód. 6 września 1944 roku Polacy znaleźli się w Belgii, wyzwalając miasto Ypres po ciężkich walkach ulicznych. Następnie Dywizja zaatakowała w kierunku północnym, wyzwalając Gandawę i wkraczając do Holandii od południa. Tam jednak natarcie zostało spowolnione przez silną niemiecką obronę. Pomimo tego Polacy wspierani przez Kanadyjczyków i Brytyjczyków kontynuowali ofensywę. Dywizja wzięła udział w walkach w okolicach portu Terneuzen i wyzwoliła również Bredę i Moerdijk przed końcem roku 1944. W kwietniu 1945 roku Dywizja znalazła się już w zachodnich Niemczech. Tam wyzwoliła ona obóz w Oberlagen, gdzie przetrzymywano kobiety-żołnierzy Armii Krajowej, które brały udział w Powstaniu Warszawskim. Swój szlak bojowy 1 Dywizja Pancerna zakończyła w porcie Marynarki Wojennej III Rzeszy, Wilhelmshaven, którego garnizon skapitulował przed Polakami 5 maja. Po zakończeniu konfliktu 1 Dywizja Pancerna pozostała w Niemczech, wykonując zadania okupacyjne. W roku 1947 przetransportowano ją z powrotem do Wielkiej Brytanii, gdzie została rozformowana.

Autor: Adam “BONKERS” Lisiewicz

W jednej z nadchodzących aktualizacji dodamy oznaczenie 1 Dywizji Pancernej:

Oznaczenie zrobione przez Branislav 'InkaL' Mirkov