Celem tego artykułu jest rozjaśnienie czasem bardzo mylącego tematu, jaki jest organizacja jednostek latających podczas Drugiej Wojny Światowej. Niestety, nie dość, że każde siły powietrzne miały własne pomysły jak organizować jednostki latające, to związki te różniły się od siebie różnymi typami samolotów i przydzielonymi zadaniami przez cały okres wojny. A zatem na samym początku przyjrzymy się dywizjonowi Swordfishy brytyjskiego lotnictwa morskiego na początku II Wojny Światowej.

W wielu krajach dywizjon jest podstawową jednostką organizacyjną grupy samolotów orza pilotów wojskowych. Typowo (zwłaszcza w RAF i Fleet Air Arm) dywizjonm liczył 12 maszyn, jednakże ta liczba nie była stała. Rozkaz Admiralicji Brytyjskiej (Admiralty Fleet Order – AFO) z roku 1939 podaje wyczerpująco dokładną liczbę personelu wraz ze stopniami wojskowymi, wymaganą w celu obsadzenia dywizjonu torpedowo – rozpoznawczego dwunastu samolotów Fairey :

W wielu krajach dywizjon jest podstawową jednostką organizacyjną grupy samolotów orza pilotów wojskowych. Typowo (zwłaszcza w RAF i Fleet Air Arm) dywizjonm liczył 12 maszyn, jednakże ta liczba nie była stała. Rozkaz Admiralicji Brytyjskiej (Admiralty Fleet Order – AFO) z roku 1939 podaje wyczerpująco dokładną liczbę personelu wraz ze stopniami wojskowymi, wymaganą w celu obsadzenia dywizjonu torpedowo – rozpoznawczego dwunastu samolotów Fairey Swordfish:«Naval Flying Personnel

LtCdr(P) or (A)  … 1

Lt or Sub Lt(P) or (A)  … 11

LtCdr or Lt(O) or (A)  …  12

PO Airman  …  1

Ldg or Airman  …  11»

Co to oznacza? Najpierw przestudiujmy tabelkę porównującą stopnie wojskowe we wszystkich rodzajach Brytyjskich Sił Zbrojnych aby lepiej zrozumieć, o co chodzi:

Wracając do cytatu z AFO 1939, pierwsza linia odnosi się do Kapitana marynarki (Pilota) lub (Gałęzi powietrznej). Jest to dowódca dywizjonu, który, jak widzimy w tabelce, ma rangę odpowiadającą Majorowi Armii lub Majorowi RAF.Na tym etapie wojny dowódca dywizjonu musi, według AFO, być pilotem . AFO 1939 dopisuje również niektóre z obowiązków dowódcy dywizjonu:

(a) Wydanie rozkazu ataku oraz podawanie namiarów na cel jak i metod wykonania zadania

(b) Wydanie rozkazu ataku na wrogie samoloty

(c) Łamanie ciszy radiowej

(d) Autoryzacja sygnałów oparta na ogónym wnioskowaniu w przeciwieństwie do operacji rutynowych

(e) Zmienianie bądź przerywanie trwającej operacji

(f) Dbanie o bezpieczeństwo jednostki

Widzimy tu, iż niektóre z obowiązków dowódcy podane są czarno na białym– jeżeli dywizjonowi uda się odnieść sukces bądź ponieść porażkę, odpowiedzialny za nią jest sam dowódca.

Dalej widzimy pozostałych wymaganych pilotów (jedenastu), o stopniach porucznika bądź podporucznika marynarki. Ranga chorążego marynarki to najniższy stopień oficerski w Royal Navy a samo szkolenie lotnicze było tak długim procesem że, w teorii, każdy oficer biorący w nim udział otrzymałby awans na podporucznika marynarki przed jego zakończeniem: to wyjaśnia, dlaczego AFO 1939 nie wspomina o pilotach stopnia chorążego marynarki pomimo tego, że tacy służyli również podczas wojny.. AFO 1939, w akapitach wydających się zbyt wydumanymi dla każdego pracującego poza światem lotnictwa wojskowego, opisuje następnie za co odpowiedzialny jest każdy z pilotów:      

(a) Wszystkie manewry w powietrzu

(b) Taktyka walki powietrznej, bombardowań i ataków torpedowych

(c) Ruchy samolotu w powietrzu, wodzie i na lądzie; podczas lądowania i startu lub podczas wystrzeliwania iwyciągania na lotniskowcu , oraz za wydawanie decyzji zgodne z własnymi umiejętnościami albo w warunkach , wk tórych sam mógłby podjąć decyzję»

Z jedenastu pilotów "liniowych" poza dowódcą, osoba z najwyższym doświadczeniem wybierana jest jako Starszy Pilot . Starszy Pilot, znany również jako ‘Splot’, ma również własne obowiązki, zapisane w AFO 1939:

"Starszy pilot jest odpowiedzialny przed wyższym stopniem oficerem jednostki za:

1. Techniczną administrację jednostki.

2. Dyscypline lotu i szkolenie pilotów.

3. Bezpieczeństwo i zapewnienie odpowiednich warunków samolotom.

4. Serwisowanie i gotowość do służby samolotów i ich sprzętu (poza tymi pozostającymi pod opieką Starszego Obserwatora)

Poza tym, Starszy Pilot prowadził każdy klucz jednostki, który nie był prowadzony przez dowódcę dywizjonu. We wcześniejszym artykule widzieliśmy, że dywizjon RAF był sztywno rozbijany na loty "A" i "B" - gdzie sześć samolotów pod dowództwem majora skaładało się na lot "A", zaś pozostałe pod dowództwem kapitana tworzyły lot "B". Elastyczność morskich operacji powietrznych wymagała znacznie bardziej płynnego podejścia do organizacji kluczy – dywizjon morski mógł zostać podzielony na klucze czterech, pięciu bądź sześciu samolotów, które następnie dzielono na kolejnie, mniejsze klucze liczące po dwie lub trzy maszyny, w zależności od zadania, liczby dostępnych sprawnych samolotów gotowych do lotu oraz liczby maszyn którą mógł wypuścić w powietrze lotniskowiec.

Trzecia linijka AFO dotyczy następnego członka załogi Swordfisha: obserwatora – w dywizjonie znajdowało się ich dwunastu. Obserwator wykonywał zadania, jakie w RAF należały do nawigatora; ponownie, AFO 1939 podaje co robił obserwator:

(a) Nawigacia samolotu w każdym wypadku, gdy używane są urządzenia nawigacyjne

(b) Kontrola łączności między samolotami (poza wypadkiem weta dowódcy w wypadku próby przerwania ciszy radiowej.

(c) Obserwacja i raportowanie w tym raporty o zauważeniu przeciwnika lub inne typy raportów.

Z linijki 3 wynika, że ranga kapitana marynarki była możliwa do osiągnięcia przez obserwatorów. Ponownie, oficerowie o najwyższych stopniach wśród obesrwatorów byli wyznaczani na Starszych obserwatorów (Sobs), zaś najwyższy rangą oficer wśród Starszych pilotów i Starszych obserwatorów był wyznaczany na zastępcę dowódcy . Rola obserwatora w Fleet Air Arm początkowo znacznie różniła się od roli nawigatora w RAF. Obserwatorzy byli zaliczani do załogi statku z powodów administracyjnych i nie byli częścią dywizjonu. Z tego powodu, gdy dywizjon był wyokrętowywany z lotniskowca, zabierał ze sobą samoloty, pilotów i mechaników, ale obserwatorzy pozostawali na statku i oczekiwali na przybycie kolejnego dywizjonu w celu dołączenia się do niego. Obserwatorzy nie byli również uważani za załogi samolotów, gdyż byli częścią załogi okrętowej. Przez to nie mogli nosić na mundurach "skrzydełek". Oba te przepisy zmieniły sie podczas wojny, a pod jej koniec nie dość, że obserwatorzy mogli nosić "skrzydełka" na mundurach, mogli się również stać dowódcami dywizjonów.

Ostatnim członkiem załogi Swordfisha był Radiotelegrafista Strzelec (TAG – Telegraphist Air Gunner). Oprócz obsługi tylnego karabinu maszynowego, był również odpowiedzialny za używanie zestawu radiowego i lampy sygnałowej pod rozkazami obserwatora. TAG był jedynym członkiem załogi o stopniu podoficerskim. AFO 1939 nakazuje, by to bosman był najwyższym rangą Radiotelegrafistą strzelcem, aczkolwiek rola ta, jeżeli było to mozliwe, spadała częściej na barki starszego bosmana.

Zagmatwane? Będzie tylko jeszcze gorzej. Jeśli popatrzymy na eskadrę Fleet Air Arm złożoną z dwumiejscowych myśliwców, takich jak Blackburn Skua, znów wszystko się zmienia. Po pierwsze, AFO 1939 dyktuje teraz, że eskadra myśliwska będzie się składać tylko z dziewięciu samolotów. Po drugie, Skua posiada tylko dwa miejsca załogi, przez co nie ma miejsca dla obserwatora i TAG-a. W konsekwencji, tylko czołowy samolot w danej formacji mógł posiadać obserwatora, pozostałe samoloty miały mieć tylny kokpit obsadzony przez TAG-a.

To wszystko daje nam obraz jak zorganizowane były szwadrony w pionie dowodzenia oraz w powietrzu, jednakowoż co z równie ważnymi załogami naziemnymi? I znów- AFO 1939 mówi dokładnie ilu ludzi i z jakim stopniami przypada na dany typ eskadry. Eskadra Swordfishów złożona z 12 jednostek mogła liczyć na wsparcie techniczne złożone z 50 ludzi. RAF praktykował podział załogi na ‘monterów’- czyli osób odpowiedzialnych za zespoły napędowe, oraz ‘takielarzy’- odpowiedzialnych za płatowce. Inni specjaliści zajmowali się również naprawą/konserwacją takich rzeczy jak: radia, opancerzenie czy instrumenty i elektryka kokpitu. Na samym końcu- eskadra mogła posiadać również 20 lub więcej osób przeznaczonych do innych obowiązków, np. do administracji. Odpowiedzialnym za tych ludzi, a później w czasie wojny także za kobiety, (jednak tylko w eskadrach bazujących na wybrzeżu) był Oficer Inżynieryjny- zazwyczaj porucznik. Jednak każdy oficer eskadry, łącznie z załogi samolotów, mógł być zatrudniony jako Oficer Dywizyjny i mógł być odpowiedzialny za ocenę dyscypliny i działań administracji.

Chociaż te listy i numery wydają się być bardzo sztywne, niepewność wojny oznaczała, że większość eskadr nie mogła działać w przybliżonych i wymaganych liczbach określonych przez AFO. Eskadry mogły nie mieć 12 maszyn, i gdyby było takie prawdopodobieństwo, istnienie 12 maszyn pasujących do lotu w dowolnym punkcie, było mało prawdopodobne.

Liczebność personelu również była zmienna- wraz z postępem wojny coraz to rosnąca liczba poruczników była wręcz zmuszana do podjęcia się roli Dowódcy Eskadry wraz ze wzrostem ofiar.

Poziom wyżej, nad eskadrą było Skrzydło, złożone z trzech eskadr, składających się z samolotów tego samego typu. Przywódca Skrzydła zazwyczaj był bardzo doświadczonym Komandorem-Porucznikiem, zwanym Dowódcą Skrzydła.

Mam nadzieję, iż niniejszy artykuł jest w stanie ukazać jak wiele zmian może wystąpić w organizacji pojedynczej eskadry- jeśli zatrzymasz się teraz na chwilę by rozważyć ile różnic będzie podkreślonych nawet na pobieżnym spojrzeniu na organizacje innych państw, zauważysz, że potrzeba wręcz całej książki by poruszyć wszystkie struktury organizacyjne wszystkich eskadr podczas Drugiej Wojny Światowej!

---

tMark Barber jest pilotem Brytyjskiej Royal Navy. Jego pierwsza książka została opublikowana przez Osprey Publishing w 2008 roku, następnie napisał kilka tytułów dla Ospray i publikacji dla kilku magazynów, takich jak Brytyjski topowy magazyn poświęcony tematyce lotnictwa FlyPast. Jego główne dziedziny zainteresowań to Brytyjskie Lotnictwo Morskie podczas I i II Wojny Światowej oraz Dowództwo Myśliwskie RAF podczas II Wojny Światowej. Obecnie współpracuje z Gaijin jako konsultant historyczny, wspomagając funkcjonowanie Sekcji Historycznej WarThunder’a (fora), oraz rubryki As Miesiąca.c