Po wygranej kampanii Francuskiej wojska osi przygotowywały się do kolejnych działań militarnych. Uderzenie ruszyło 4 sierpnia 1940 roku z terenów Libii i było prowadzone tylko siłami włoskimi. Cel ataku był jasny, wypchnięcie Brytyjczyków z Egiptu i przejęcie całkowitej kontroli nad Afryką Północną. Armia włoska składała się blisko z 250 tyś. żołnierzy, której dużą większość stanowiły oddziały tubylcze, samych włochów zaś było około 50 tyś. Siły brytyjskie natomiast w początkowej fazie ofensywy były bardzo małe, kontyngent liczył około 1,5 tyś. żołnierzy.

 

Mając ogromną przewagę liczebną armia włoska zajęła Zatokę Adeńską i wyparła Brytyjczyków na teren Egiptu. Państwo osi zaatakowało i zdobyło jeszcze pomniejsze tereny i rozpoczęły przygotowania obronne, co zapoczątkowało krótki czas działań pozycyjnych. Dopiero 13 września ofensywa ruszyła dalej i przekroczyła granicę Egiptu. Jedynym osiągnięciem oddziałów włoskich było zajęcie 16 stycznia miasta Sidi Barrani, gdzie zakończył się marsz włoski. Zdobycie tego punktu nie było dużym osiągnięciem. Wojska brytyjskie cały czas się cofały i przygotowywały do obrony, jednocześnie czekając na przybycie kolejnych oddziałów z Wielkiej Brytanii. Przyczyną zatrzymania się sił włoskich była źle zorganizowana logistyka zaopatrzenia. Głównodowodzący wojskami włoskimi, marszałek Rudolfo Graziani, musiał czekać na dostarczenie środków aby dalej prowadzić ofensywę. Ten przestój wykorzystali Brytyjczycy, którzy przegrupowywali się w spokoju systematycznie zwiększając liczbę swoich żołnierzy i ciężkiego sprzętu, jednocześnie nękając przeciwnika atakami bombowymi, gdyż nie było to problemem dla RAF-u, bardzo szybko zdominowali przestrzeń powierzą nad Afryką. Znowu na frocie afrykańskim rozpoczęła się wojna pozycyjna.

 

Ilustracja : Brytyjskie gladiatory wracają do bazy. RAF od samego początku posiadał przewagę w powietrzu

 

Kontrofensywa brytyjska wyprzedziła kolejny atak sił osi i ruszyła 8 grudnia 1940 roku pod dowództwem gen. Archibalda Wavella. Całej operacji nadano kryptonim "Compass", natomiast w ataku wzięły udział oddziały brytyjskie, hinduskie i australijskie. Do przeprowadzenia natarcia Brytyjczycy zebrali 36 tyś. żołnierzy, natomiast strona włoska posiadała w swoich szeregach ok 150 tys. żołnierzy. Ofensywa postępowała bardzo sprawnie, już po tygodniu walk armia włoska została wypchnięta z Egiptu. Następnym zadaniem było zajęcie Cyrenajki i miasta Bardija, gdzie włosi rozpoczęli umacnianie swoich pozycji. Miasto zaatakowano 3 stycznia, opanowano je po dwóch dniach walk otwierając drogę do zablokowania i zaatakowania Tobruku, miasta w którym znajdował się jeden z największych portów w Afryce Północnej. 

 

Ilustracja : Brytyjskie transportery Bren Carrier w czasie ofensywy.

 

Znajdujący się w mieście port był bardzo ważny dla Brytyjczyków, ponieważ potrzebowali lepszej bazy zaopatrzeniowej. Do tej pory całe uzupełnienia dostarczano drogą lądową, co bardzo mocno ograniczało tonaż przewożonych towarów i czas jaki musiały pokonywać konwoje. Dodatkowo był to ostatni i najważniejszy bastion armii włoskiej. Tobruk w 1941 roku został otoczony licznymi umocnieniami. Cała linia obrony zaczynała się już 15 kilometrów od miasta i tworzyła półokrąg, a ramiona obrony kończyły się po obu stronach portu. Pierwszą linię obrony tworzyły okopy, zasieki i zapory czołgowe. Lekko z tyłu mieściły się stanowiska artylerii przeciwpancernej i artylerii polowej. Drugą linię obrony tworzyła sieć pomniejszych twierdz. Oddziały włoskie zgrupowane w Tobruku reprezentowały sobą poważną siłę, której Brytyjczycy nie mogli ignorować, dlatego od 7 stycznia rozpoczęli oblężenie miasta. Walki pozycyjne trwały dwa tygodnie, jednak ten czas nie został zmarnowany. W tym czasie dowództwo brytyjskie opracowało plan natarcia. 

 

        

Ilustracja : Tobruk w czasie ofensywy brytyjskiej.

 

Atak rozpoczął się 21 stycznia o godzinie 5:40. Plan zakładał szybkie przełamanie pierwszej linii obrony przeciwnika i udostępnienie drogi oddziałom zmechanizowanych, których celem było uciszenie wrogiej artylerii. Włosi nie stawiali dużego oporu, kiedy alianci zaatakowali ich pozycje. Zdarzały się sytuacje skrajne, gdzie obrońcy oddawali przyczółki bez oddania strzału. Do wieczora wojskom sojuszniczym udało się podejść pod miasto. Głównodowodzący obroną włoską, generał Manella, nie zgodził się na wydanie rozkazu o zaprzestaniu walk nawet po pojmaniu przez oddziały aliantów. Następnego dnia o poranku, 22 stycznia, do miasta został wysłany mały oddział zwiadowczy. Napotkali tam oficera włoskiego, który miał rozkaz doprowadzić zdobywców do kwatery głównej sił morskich, gdzie oczekiwał na nich admirał Massimiliano Vietina z rozkazem kapitulacji garnizonu.

Tak oto zakończył się pierwszy etap wojny w Afryce. Brytyjczycy w Tobruku zdobyli duże zapasy broni i amunicji, oraz zajęli idealną bazę zaopatrzeniową. To właśnie po tej bitwie Mussolini poprosił Niemcy o pomoc w Afryce, a żołnierze włoscy zaczęli wątpić w swojego przywódce. Należy również pamiętać, ze Tobruk nie wrócił już w ręce państw osi. Wojska sojusznicze, w tym głównie oddziały Polskie, broniły mężnie miasta przed Niemieckim Afrika Korps, które nie było w stanie przebić się przez obronę.