Jan Zumbach był polskim pilotem myśliwskim, członkiem legendarnego 303 dywizjonu myśliwskiego i jedną z najbarwniejszych postaci w historii polskiego lotnictwa wojskowego. Dla kolegów znany był jako Johan, z powodu szwajcarskich korzeni, lub Kaczor Donald, ponieważ miał w zwyczaju ozdabiać swoje maszyny postaciami z disnejowskich bajek.Po ukończeniu gimnazjum, w roku 1935 wstąpił ochotniczo do Polskich Sił Powietrznych. Aby było to możliwe, zataił fakt posiadania obywatelstwa szwajcarskiego. Trafił do Szkoły Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie, którą ukończył w roku 1938. Służba wojskowa rozpoczęta w 111 eskadrze myśliwskiej została przerwana przez wypadek przy lądowaniu, w maju 1939 r. Wojna zastała go w trakcie rehabilitacji. W obliczu wkroczenia sowietów do Polski i po nieudanych próbach odnalezienia swojej jednostki, Zumbach przez Rumunię i Bejrut dostał się do Francji, aby dołączyć do Polskich Sił Zbrojnych na zachodzie.

 

 

Kampania francuska była dla Zumbacha wielką szansą. Pierwszy raz miał okazję usiąść za sterami samolotu myśliwskiego Arsenal VG o osiągach pozwalających na równą walkę z Niemcami. Latał pod dowództwem Zdzisława Krasnodębskiego, późniejszego członka i dowódcy Dywizjonu 303. W wyniku szybko postępującej kampanii i defensywnej strategii francuskiej, nie było mu dane uczestniczyć w poważnym starciu z nieprzyjacielem. Na pierwsze zestrzelenie musiał jeszcze poczekać.Po ewakuacji z Francji, Zumbach i inni lotnicy polscy trafili do Anglii. Dowództwo RAF’u pilnie poszukiwało pilotów, aby stawić czoło napierającej Luftwaffe. Polacy byli niezwykle cennym nabytkiem. Zumbach trafił do 303 dywizjonu myśliwskiego, stacjonującego na lotnisku w Northolt. Właśnie w jego składzie, za sterami Hurricane’a Mk. I, 7 września 1940 roku zanotował pierwsze i od razu podwójne zwycięstwo. Do zakończenia bitwy o Anglię, na burcie jego myśliwca widniało już osiem czarnych krzyży.

 

 

Jego dalsze wojenne losy były ściśle związane z Dywizjonem 303. Do swojej puli zwycięstw dokładał kolejne, już za sterami Spitfire’ów Mk. II i Mk. V. W roku 1942 sprawował dowódz-two nad swoim dywizjonem. Po awansie na stopień podpułkownika, w roku 1943 podlegały mu kolejno 3. i 133. Polskie Skrzydła Myśliwskie. Latając już później w składzie 84. Skrzy-dła na Mustangu Mk. III, w wyniku zestrzelenia 7 kwietnia 1945 r. dostał się na krótko do niewoli niemieckiej. Uwolniono go 12 maja. W trakcie II wojny światowej uzyskał tytuł asa myśliwskiego z 13 potwierdzonymi zestrzeleniami. Odznaczono go najwyższym polskim medalem wojskowym - Orderem Virtuti Militari. Cztery razy otrzymał Krzyż Walecznych, a dwukrotnie brytyjski Distinguished Flying Cross.

 

 

Po zakończeniu działań wojennych zamieszkał w Szwajcarii, której obywatelstwo miał po ojcu. Tutaj rozpoczęła się chyba najbardziej awanturnicza część jego życia. Oficjalnie pracował jako pilot w firmie transportowej, a w rzeczywistości trudnił się przemytem. Szmuglował przeróżne towary, od zegarków do Anglii, poprzez broń i amunicję do Izraela. W latach pięćdziesiątych otworzył i szefował nocnemu klubowi w Paryżu. W latach sześćdziesiątych Zumbach otrzymał propozycję pracy w charakterze najemnika. Pod pseudonimem John Brown zajął się organizacją lotnictwa w afrykańskiej Katandze a następnie Biafrze. 

 

Po swoich afrykańskich eskapadach osiadł we Francji, gdzie zmarł w niewyjaśnionych okolicznościach 3 stycznia 1986 roku. Został pochowany na warszawskich Powązkach.

 

Polska Sekcja Historyczna

Autor: Mikołaj Sułkowski